René Butaye s.j., Leven van Pater Damiaan, Apostel der melaatschen van Molokai, lid van de Congregatie der Heilige Harten van Jezus en Maria (Picpus), Brugge, 1890.

Toen Damiaan op 15 april 1889 op Molokai overleed, was hij wereldnieuws. De belangstelling die hij tijdens zijn leven reeds opwekte, nam nadien exponentieel toe. Publicaties in het Frans en in het Engels, die onmiddellijk na zijn dood van de pers rolden, kenden een groot succes. De nood aan een biografie in het Nederlands deed zich ook voelen.

Een originele Damiaanbiografie door een jezuïet

Voor deze opdracht kwamen de paters van de Heilige Harten terecht bij de jonge jezuïet René Butaye (1858-1929). Dit is niet zo vreemd als je weet dat op het einde van de 19de eeuw de Jezuïeten een groot klooster hadden in de Minderbroedersstraat in Leuven, op enkele minuten wandelen van dat van de Picpussen.

Copyright Bibliotheekcollectie Damiaan Paters H. Harten Leuven

Het feit dat pater Joseph De Vos, eveneens jezuïet, de gelegenheidsrede hield bij de gedachtenisviering voor Damiaan in de kerk van de picpussen op 11 juli 1889, toont aan dat er goede banden tussen Picpussen en Jezuïeten bestonden. De geest van deze grafrede, uitgegeven onder de titel Oraison funèbre du Révérend Père Damien (Joseph De Veuster), Prêtre de la Congrégation des SS. Coeurs de Jésus et de Marie (Picpus), Missionnaire aux Iles Sandwich (Océanie), prononcée en la chapelle des Pères des SS. Coeurs, à Louvain, le 11 Juillet 1890 (Leuven, 1889) klinkt duidelijk door in de biografie van Butaye.
Dat deze biografie gezien werd als een Vlaamse tegenhanger van de Franstalige biografie door Philibert Tauvel getiteld Vie du Père Damien, l’apôtre des lépreux de Molokai, de la Congrégation des Sacrés-Coeurs (Picpus) (Brugge, 1890) is niet verwonderlijk. Beide boeken verschenen bij dezelfde uitgeverij en de opmaak van de titelpagina en het binnenwerk zijn identiek. Ook het gebruikte illustratiemateriaal komt overeen. Toch is het boek van Butaye een volledig origineel werk.

Congomissionaris

René Butaye werd geboren in 1858 in Stavele, een dorp in de Westhoek (provincie West- Vlaanderen), deelgemeente van Alveringem. In 1879 trad hij in bij de Jezuïeten. Hij deed zijn studies in de filosofie in Oudenbosch (Nederland) van 1883 tot 1886. Hier vervolmaakte hij zijn kennis van de Nederlandse taal waardoor hij in staat was vlot in deze taal te schrijven, wat niet evident was in Belgische kerkelijke kringen omstreeks 1890. Tussen 1890 en 1894 verbleef René Butaye in Leuven voor zijn studies in de theologie. In deze periode schreef hij drie biografieën in het Nederlands. Naast pater Damiaan wijdde hij ook een publicatie aan de heilige Aloysius van Gonzaga en aan pater van de Kerckhove s.j. Na zijn priesterwijding vertrok René Butaye naar Congo waar hij tot aan zijn dood in 1929 werkzaam was in de Kisantu-missie. Hier stichtte hij tal van kapelhoeven en was hij werkzaam als predikant, metser en timmerman. Als taalkundige bestudeerde hij de lokale taal, het Kikongo. Hij gaf een woordenboek en een grammatica van deze taal uit. In zijn eigen drukkerij drukte hij eveneens een maandblad in het Kikongo, Ntetembo Eto (Onze Ster). Tot slot had hij ook een ruime interesse in fauna en flora. Hij is de ontdekker van tal van nieuwe soorten, die hij opstuurde naar de nationale plantentuin in Brussel. Er werd zelfs een plant naar hem genoemd : de Pandanus Butayei De Wild.

Wikipedia – CC0 1.0 Universal

Bronnen

In de Damiaanbiografie van Butaye krijgt de lezer in 18 hoofdstukken een chronologisch overzicht van het leven, het sterven en de verheerlijking van Damiaan. Hiervoor kon de auteur zich baseren op een aantal publicaties die in voorgaande jaren verschenen. Voor de beschrijving van Damiaans jeugd en kindertijd deed hij een beroep op het boekje Life and letters of Father Damien, the apostle of the lepers edited by Father Pamphile (Londen, 1889) dat naast een aantal brieven van Damiaan herinneringen van Pamfiel weergeeft. De geromantiseerde ooggetuigenverslagen van Charles Warren Stoddard in The lepers of Molokai (Indiana, 1885) en van Edward Clifford in Father Damien: A journey from cashmere to his home in Hawaii (Londen, 1889) waren een belangrijke bron bij de beschrijving van leven en werk van Damiaan op Molokai. De informatie over de Congregatie van de Paters en Zusters van de Heilige Harten zijn, zo geeft de auteur zelf aan in een voetnoot, ontleend aan de eerder vermeldde Franstalige biografie van Damiaan door Tauvel. In zijn tekst vermeldt de auteur dat hij bepaalde informatie gekregen heeft van een confrater van Damiaan, jammer genoeg zonder de naam te vermelden.

Copyright Bibliotheekcollectie Damiaan Paters H. Harten Leuven

Illustraties

De eerste uitgaven van het boek waren geïllustreerd met een 20-tal afbeeldingen waarvan het merendeel weinig zeggende beelden van de Hawaï-eilanden waren. Enkel twee portretten van Damiaan van voor zijn vertrek naar de missies en van zijn periode op Molokai (1878) en afbeeldingen van Damiaans geboortehuis, van zijn kerk en pastorij op Kalawao en van het kerkhof van Kalawao sluiten echt aan bij het verhaal van de auteur. Het is duidelijk dat in 1890 het beschikbare beeldmateriaal over Molokaï nog zeer beperkt was. In de heruitgave van 1925 werd dit aangepast. De minder relevante beelden van de Hawaï-eilanden werden vervangen door foto’s van mensen met lepra, van het dagelijks leven op Molokai en van Damiaans opvolgers.
(Wordt vervolgd)

Bibliografie

-Patrick VERLINDE en Theo LAURENT, ‘René Butaye’, In: ODIS-databank. Laatst gewijzigd: 12 mei 2020. Link: http://www.odis.be/lnk/PS_34061
-Daniël BUTAYE, ‘René Butaye’, in Nationaal Biografisch woordenboek, 17, Brussel, 2005, 164-169.
-Cor RADEMAKER, ‘Damiaan De Veuster : een keuze uit de literatuur’, in Robrecht BOUDENS (red.), Rond Damiaan. Handelingen van het colloquium n.a.v. de honderdste verjaardag van het overlijden van paterDamiaan 9–10 maart 1989, KADOC-Studies 7, Leuven, 1989, 257-290.

Patrik Jaspers

Deel 2 van deze rubriek verschijnt in het volgende nummer van onze nieuwsbrief. Dan gaan we dieper in op het doel en de inhoud van Damiaanbiografie van René Butaye.
We maken dan ook de volgende biografie op onze leeslijst bekend.

Klik hier voor een printvriendelijke versie van dit artikel: De Damiaanbiografie van René Butaye (deel 1)

Met dank aan KADOC-KU Leuven