Pater Damiaan leefde twee eeuwen geleden. Toch blijft hij ook vandaag nog mensen wereldwijd inspireren. De held en heilige Damiaan is algemeen bekend en beroemd. Hij beschouwde zichzelf echter zeker niet als een held of een heilige. Volgens zijn vrienden en kennissen was hij zeer bescheiden en vertoonde hij helemaal geen sterallures. Willen we echt ontdekken hoe Damiaan vandaag nog kan inspireren en met ons op weg kan gaan, dan moeten we Damiaan als mens beter leren kennen. De blik op die menselijke Damiaan is doorheen de jaren vertroebeld door het allesoverheersende beeld van Damiaan als held en heilige. Als we luisteren naar Damiaan en vooral naar de stemmen van al wie met Damiaan heeft samengeleefd en samengewerkt, ontmoeten we een bijzondere mens. We gaan Damiaan achterna…

Boerderij en graanhandel

Starten doen we in Tremelo-Ninde. Daar werd Damiaan, alias Jozef (Jef) De Veuster, geboren op 3 januari 1840, als jongste zoon in een gezin van acht kinderen. Vader en moeder De Veuster hadden een boerderij en graanhandel. Het gezin was welgesteld en hoefde geen honger te lijden. Moeder De Veuster las regelmatig voor uit heiligenlevens en gaf het katholieke geloof met alle devoties, feest- en heiligendagen door aan haar kinderen. Ze toonde ook dat je mensen in nood helpt. In die tijd kwamen er regelmatig bedelaars aan de deur. Moeder De Veuster stond voor hen klaar. Bidden en werken stond centraal. Dat werken verwees naar werken op het land of in de graanhandel maar zeker ook naar ‘goede werken’.
Jef zag twee zussen en een broer kiezen voor het religieuze leven. Hij bleef na zijn lagere school thuis om op de boerderij te helpen. Op Kerstdag 1858 liet hij zijn ouders overtuigd weten dat hij de boerderij en graanhandel niet kon overnemen want God riep hem voor een ander ‘werk’. Hij wilde zijn broer en twee zussen achterna. Met enige tegenzin aanvaardde Damiaans ouders deze keuze.

Damiaan en weesjongens, 1889 – Copyright Archiefcollectie Damiaan Paters H. Harten Leuven

Missionaris en priester

Op 19-jarige leeftijd trad Jef net als zijn broer in bij de paters van de Heilige Harten in Leuven. Hij kreeg een nieuwe naam: Damiaan. Hij zag zijn broer priester worden en uitverkozen worden om als missionaris naar de Hawaï-eilanden te gaan. Zijn broer werd echter ziek en Damiaan mocht zijn plaats innemen.
Voordat hij vertrok, bad hij nog in Scherpenheuvel om een goede missionaris te mogen zijn. Op 19 maart 1864 kwam hij aan op de Hawaï-eilanden. Na een snelcursus Hawaïaans en zijn priesterwijding in de Hawaïaanse hoofdstad Honolulu stuurde de bisschop hem uit naar zijn missiegebied op het eiland Hawaï. Daar deed Damiaan alles wat een priester-missionaris in die tijd deed: dopen, catechese geven, eucharistie vieren, processies organiseren, kapellen bouwen, enzovoort. Zijn missiedistrict was zeer uitgestrekt maar hij deed er alles aan om de mensen te bezoeken en nabij te zijn. Hij bleef bij hen eten, luisterde naar hun verhalen, deelde lief en leed.
Zo zag hij hoe de lepraziekte en de afzonderingspolitiek van de overheid veel slachtoffers maakten en diepe wonden sloegen in de Hawaïaanse samenleving. Hij wilde helpen maar voelde zich machteloos. Doorheen de jaren waren er stevige vriendschapsbanden gegroeid tussen Damiaan en zijn Hawaïaanse parochianen. De mensen vroegen Damiaan om hulp. Mensen in nood help je, zo had hij geleerd.

Naar Molokai

Vrijwillig bood hij zich bij zijn bisschop aan om te gaan helpen in de lepranederzetting van Molokai, waar alle mensen met lepra werden afgezonderd, definitief gescheiden van hun familie en vrienden. Hij kwam er aan op 10 mei 1873 en bleef er bijna zestien jaar tot aan zijn dood op 15 april 1889. Overheidsambtenaren leidden de lepranederzetting. Damiaan was eigenlijk daar om de katholieken bij te staan. Zoals hij dat gewoon was, ging hij evenwel bij iedereen op bezoek. Hij overwon zijn angst voor besmetting, at uit dezelfde kom, verzorgde wonden, deelde vreugde en verdriet. Hij besefte dat hij niet over een ‘God die liefde is’ kon spreken en preken als de mensen van honger en ontbering stierven. Het was opnieuw een zaak van bidden en werken.

Damiaan en het meisjeskoor – Copyright Hawai’i State Archives

In verbondenheid

Vanuit zijn geloof en zijn missie zette Damiaan op Molokai zijn talenten in voor alle mensen zonder onderscheid. Hij deed dat niet alleen maar in verbondenheid met talrijke mensen. Dankzij de vriendschap van velen, zijn geloof en zijn humor overwon Damiaan vele moeilijkheden, depressies en tegenkanting. Hij sloeg de handen in elkaar met de Hawaïaanse bewoners van de lepranederzetting. Samen deden ze er alles aan om de levenskwaliteit te verbeteren: betere huisvesting, voldoende eten en drinken, degelijke kleding, medische verzorging, spel en vrije tijd, etc. Damiaan was niet de enige held in de lepranederzetting. Er waren ook vele andere Hawaïaanse helden. Damiaan voelde zich één van hen. Hij werd door de (zieke) Hawaïanen als witte missionaris aanvaard en vertrouwd omdat hij hun taal sprak en drie Hawaïaanse basiswaarden in de praktijk bracht. In Damiaans familiale verbondenheid met iedereen, zagen de Hawaïanen hun waarde van ohana (familie). In zijn zorg en respect voor iedereen, zagen de Hawaïanen hun waarde van malama (zorg). In zijn radicale liefde en solidariteit die de angst voor besmetting overwint, zagen de Hawaïanen hun waarde van aloha (liefde).

Voor iedereen

En net hierin ligt Damiaans actualiteit en doorgaande inspiratie. Damiaan was op en top mens. Hij had zijn persoonlijkheid, karakter, geloof, opvattingen, vooroordelen, talenten en gebreken. Hij geraakte echter niet verstrikt in zichzelf. De ontmoeting met zijn medemensen in Europa en vooral op Hawaï veranderde hem diepgaand. Hij liet zich raken door mensen in nood. Hij wist vanuit zijn (religieuze) opvoeding wat hem te doen stond: bidden en (goede) werken. Zelf inspiratie putten, zorg dragen voor je zelf om zo te werken en zorg te dragen voor anderen. Vanuit zijn geloof en missie, zette hij zijn talenten in voor iedereen, ongeacht geloof of cultuur. Hawaïaanse waarden van verbondenheid, zorg, respect, liefde en solidariteit stonden centraal in zijn leven. Het zijn universele waarden die altijd actueel blijven. Zien wij het na deze ontmoeting met Damiaan vandaag zitten om in zijn voetsporen deze waarden uit te dragen en te belichamen in onze wereld van vandaag?

Edward Clifford, Damiaan lezend in zijn brevier, Molokaï, 1888. Copyright Archiefcollectie Damiaan, Paters H. Harten, Leuven -Paul Laes – Erfgoedcel stad Leuven.

Ruben Boon, projectleider Damiaan Vandaag

  • Leestip: Ruben Boon, In verbondenheid. Een meerstemmige blik op Damiaan, Antwerpen: uitgeverij Halewijn, 2022. Bestellen: klik hier 
  • Bezoek het graf van Damiaan in Leuven, meer info: klik hier  
  • Bezoek het Damiaanmuseum in Tremelo, meer info: klik hier 

Dit artikel werd ook gepubliceerd in het tijdschrift Maria en Middelares

Klik hier voor een printvriendelijke versie van dit artikel: In de voetsporen van Damiaan